جنگ و درگیری‌های نظامی همواره یکی از بزرگ‌ترین و فاجعه‌بارترین تهدیدها برای میراث فرهنگی بشر بوده‌اند. بناهای باستانی، موزه‌ها، سایت‌های تاریخی و آثار هنری، نه تنها نماد هویت یک ملت‌اند، بلکه حافظه جمعی و گنجینه‌های مشترک بشریت محسوب می‌شوند. تخریب هدفمند یا ناخواسته این گنجینه‌ها، زخم عمیقی بر پیکره فرهنگ جهانی وارد می‌کند و آثار آن گاه تا قرن‌ها باقی می‌ماند. در شرایط بحرانی، حفاظت از این میراث، وظیفه‌ای بین‌المللی و اخلاقی است که نیازمند راهکارهای جامع، هوشمندانه و همکاری‌های گسترده است. ایران، با دارا بودن یکی از غنی‌ترین تمدن‌های جهان و هزاران اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده ملی و جهانی، در طول تاریخ و به ویژه در مقاطع حساس کنونی، همواره بر اهمیت حفظ این گنجینه‌ها تأکید کرده و تلاش‌های گسترده‌ای در این راستا به کار بسته است.
چرا حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ حیاتی است؟
تخریب میراث فرهنگی در زمان درگیری مسلحانه، فراتر از آسیب‌های فیزیکی به بناها و اشیاء است. این اقدام، به طور مستقیم بر هویت، کرامت و روحیه یک جامعه تأثیر می‌گذارد. وقتی نمادهای فرهنگی یک ملت نابود می‌شوند، حس تعلق و غرور ملی تضعیف می‌گردد و فضا برای گسترش ایدئولوژی‌های افراطی و نفرت‌پراکنی فراهم می‌شود.
نابودی حافظه جمعی: هر اثر باستانی، روایتگر بخشی از داستان بشریت است. تخریب آن، به معنای پاک کردن فصلی از کتاب تاریخ و محروم کردن نسل‌های آینده از شناخت ریشه‌های خود است.
افزایش درگیری‌ها: گاهی اوقات، تخریب میراث فرهنگی با هدف تحریک و برانگیختن گروه‌های درگیر یا از بین بردن نشانه‌های فرهنگی یک گروه خاص انجام می‌شود که می‌تواند به تشدید درگیری‌ها و طولانی شدن بحران منجر شود.
قاچاق و سودجویی: شرایط جنگی، بستری مناسب برای غارت و قاچاق غیرقانونی آثار باستانی فراهم می‌کند. گروه‌های تروریستی و شبکه‌های تبهکار بین‌المللی از این فرصت برای کسب درآمد و تأمین مالی عملیات خود سوءاستفاده می‌کنند، که خود یک فاجعه فرهنگی-اقتصادی محسوب می‌شود.
آثار روانی و اجتماعی: از دست دادن میراث فرهنگی می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی عمیق در میان مردم محلی شود، حس بی‌خانمانی فرهنگی و فقدان ریشه‌ها را تقویت کند و فرآیند بازسازی پس از جنگ را دشوارتر سازد.
درخواست ایران از یونسکو: ندای حفاظت از میراث مشترک
در پی تجاوزات نظامی اخیر و نگرانی‌ها در مورد امنیت میراث فرهنگی کشور، جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه رسمی به آدری آزولای، دبیرکل یونسکو، خواستار اقدام فوری این نهاد بین‌المللی برای حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی ایران شد. در این نامه، با استناد به کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه و کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو، بر مسئولیت یونسکو و جامعه بین‌المللی در حفظ این گنجینه‌های بی‌بدیل تأکید شده است.
خواسته‌های ایران از یونسکو شامل موارد زیر بود:
- صدور بیانیه رسمی و محکومیت اقدامات برای تأکید بر لزوم حفظ میراث فرهنگی ایران.
- هشدار رسمی به طرفین درگیر در چارچوب کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه مبنی بر احترام به اموال فرهنگی.
- فعال‌سازی ظرفیت‌های حقوقی و دیپلماتیک جهت پیشگیری از هرگونه آسیب و ارجاع موضوع به شورای امنیت در صورت تکرار تهدیدات.
- اعزام کارشناسان نظارتی برای بررسی وضعیت و جلوگیری از تکرار فجایع فرهنگی.
این اقدامات، نه تنها برای پاسداشت فرهنگ و تمدن ایران، بلکه برای صیانت از میراث مشترک جهانی ضروری است. حفظ مناطق باستانی در زمان جنگ، نه تنها وظیفه‌ای حقوقی است، بلکه یک مسئولیت اخلاقی در قبال نسل‌های آینده و حافظه بشریت است.
اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی ایران در بحبوحه بحران‌های اخیر
ایران، به عنوان یکی از قربانیان جنگ و تحریم در طول دهه‌های اخیر، تجربه‌های ارزشمندی در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی خود در شرایط دشوار کسب کرده است. در پی تشدید تنش‌های اخیر و احتمال افزایش درگیری‌ها در منطقه، مقامات و نهادهای میراث فرهنگی ایران، با هماهنگی و جدیت، اقدامات فوری و جامعی را برای محافظت از گنجینه‌های بی‌نظیر کشور در دستور کار قرار داده‌اند:
تعطیلی اضطراری موزه‌ها و انتقال اشیاء ارزشمند
در گام نخست و به محض افزایش تهدیدات، بسیاری از موزه‌های مهم کشور، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران (موزه ملی ایران، کاخ موزه‌های سعدآباد و نیاوران)، اصفهان و شیراز ، به سرعت و به صورت اضطراری تعطیل شدند. این اقدام، فراتر از یک تعطیلی عادی بود؛ بلکه شامل انتقال برنامه‌ریزی‌شده و ایمن اشیاء ارزشمند، کوچک و قابل حمل به انبارهای فوق امن و پناهگاه‌های حفاظت‌شده بود. این انبارها معمولاً در عمق زمین، با دیوارهای بتنی مستحکم، سیستم‌های کنترل دما و رطوبت، و پروتکل‌های امنیتی بسیار بالا طراحی شده‌اند. هدف اصلی، جلوگیری از آسیب‌های مستقیم ناشی از حملات احتمالی (چه هوایی و چه زمینی) و همچنین محافظت در برابر غارت و قاچاق سازمان‌یافته بود.
مستندسازی و آرشیو دیجیتال جامع
فرآیند تهیه آرشیو دیجیتال و مستندسازی دقیق از تمامی آثار ملموس و ناملموس فرهنگی با سرعت و دقت بیشتری در دستور کار قرار گرفته است. این شامل:
- عکس‌برداری سه‌بعدی و فتوگرامتری برای ایجاد مدل‌های دیجیتالی دقیق از بناها و سایت‌های تاریخی.
- نقشه‌برداری دقیق و اسکن لیزری برای ثبت جزئیات معماری و ساختاری بناها.
- ثبت دقیق جزئیات اشیاء موزه‌ای شامل ابعاد، وزن، جنس، تاریخچه، و مشخصات هنری هر اثر.
- آرشیو اسناد و متون تاریخی برای حفظ دانش و اطلاعات مربوط به این آثار.
این مستندسازی جامع، در صورت بروز هرگونه آسیب یا تخریب، اطلاعات حیاتی لازم برای مرمت، بازسازی و حتی بازآفرینی آثار را فراهم می‌کند.
نشانه‌گذاری زمین‌محور و پروتکل‌های حفاظتی
اقدامات میدانی و عملیاتی برای نشانه‌گذاری تمامی مناطق و بناهای تاریخی و فرهنگی مهم با علائم مشخص بین‌المللی (مانند سپر آبی و سفید کنوانسیون لاهه، که نماد حفاظت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمه مسلحانه است) در دستور کار قرار گرفته است. این نشانه‌گذاری‌ها به طرفین درگیر اخطار می‌دهد که این مکان‌ها دارای وضعیت حفاظت ویژه هستند و نباید هدف قرار گیرند. همچنین، کمیته‌های اضطراری و کارگروه‌های ویژه با حضور کارشناسان میراث فرهنگی، نظامی و امنیتی، برای تدوین و اجرای پروتکل‌های حفاظتی در شرایط بحرانی تشکیل شده‌اند. این پروتکل‌ها شامل سناریوهای مختلف برای محافظت از سایت‌ها در برابر حملات هوایی، توپخانه‌ای و زمینی است.
تقویت آگاهی عمومی و مشارکت جامعه
فعالان و دوست‌داران میراث فرهنگی در ایران نیز، دوشادوش سازمان‌های دولتی، پای کار آمدند و بر اهمیت آگاهی‌بخشی عمومی نسبت به ارزش این گنجینه‌ها و لزوم حفاظت از آن‌ها تأکید کردند. کمپین‌های رسانه‌ای و آموزشی با هدف آشنا کردن مردم با نقش خود در حفظ میراث و جلوگیری از تخریب یا قاچاق آثار، راه‌اندازی شد. مشارکت جوامع محلی که در نزدیکی سایت‌های باستانی زندگی می‌کنند، در این فرآیند بسیار حیاتی است.
قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی: حمایت جهانی از میراث فرهنگی در جنگ
حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ، موضوعی نیست که تنها به کشور درگیر مربوط شود؛ بلکه یک مسئولیت مشترک جامعه جهانی است که در حقوق بین‌الملل جایگاه ویژه‌ای دارد. ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه، از حامیان و اعضای اصلی کنوانسیون‌های بین‌المللی مرتبط با حفاظت از میراث فرهنگی است:
کنوانسیون لاهه ۱۹۵۴ (حمایت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمه مسلحانه) و پروتکل‌های الحاقی آن (۱۹۵۴ و ۱۹۹۹)
این کنوانسیون، چارچوب قانونی اصلی و حیاتی برای محافظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ است. بر اساس آن، طرفین درگیر ملزم به خودداری مطلق از هدف قرار دادن اموال فرهنگی (مگر در موارد استثنایی دفاع مشروع که باید با دقت تعریف شود) و همچنین جلوگیری از هرگونه غارت، تخریب، دزدی، و سوءاستفاده از این اموال هستند. استفاده از نماد ویژه (سپر آبی و سفید) برای نشانه‌گذاری اموال فرهنگی حفاظت‌شده، یکی از علائم مشخص این کنوانسیون است که باید توسط تمامی طرفین درگیر شناسایی و احترام گذاشته شود. ایران از کشورهای عضو و متعهد به این کنوانسیون و پروتکل‌های آن است.
کنوانسیون ۱۹۷۲ یونسکو (حمایت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی)
این کنوانسیون نیز بر مسئولیت جامعه جهانی در حفظ میراث‌های برجسته بشری که ارزش جهانی استثنایی دارند، تأکید دارد. سایت‌های ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، از بالاترین سطح حفاظت بین‌المللی برخوردارند.
معاهدات ژنو (۱۹۴۹) و پروتکل‌های الحاقی (۱۹۷۷)
این معاهدات بشردوستانه نیز به طور ضمنی اصول کلی حفاظت از غیرنظامیان و اموال آن‌ها در زمان جنگ را تعیین می‌کنند که شامل میراث فرهنگی نیز می‌شود، زیرا تخریب آن می‌تواند به رنج و آسیب غیرنظامیان منجر شود.
با راه توس، سفر خود را آغاز کنید و از کشف شگفتی‌های ایران و جهان لذت ببرید!
برای اطلاعات بیشتر و رزرو تور یا خرید بلیط:
تلفن تماس: ۰۵۱۳۲۲۳۳۰۰۰
شماره همراه: ۰۹۰۰ ۳۱۱ ۹۰۳۶
شماره همراه: ۰۹۱۰۳۱۱۹۰۳۶
وبسایت: راه توس
با بلیط اینجا همراه باشید .